Narodni “preletači” ostavili su najvidljiviji pečat na političkoj sceni Republike Srpske u odlazećem sazivu republičkog parlamenta.
Pečat toliko vidljiv da bi oni koji su im poklonili povjerenje, u teoriji, morali dobro da razmisle da li će staviti znak “X” pored njihovih imena. Ali samo u teoriji. Jer političko prelijetanje u posljednjih osam godina u Srpskoj postala je konstanta na koju se gotovo više niko i ne obazire, od samih “preletača”, do medija, a na kraju krajeva i birača. Gotovo trećina poslanika, tačnije njih 25, u Narodnoj skupštini Republike Srpske danas, uz ime i prezime, nema isti partijski logo kao 2018. godine što je, prema riječima sagovornika “Glasa” nepobitan dokaz da se politika svela samo na ispunjavanje ličnih želja i ambicija dok je priča o nacionalnim interesima bačena na koljena.
Promjena političkih dresova, odnosno prelazaka iz jedne u drugu stranku bilo je od nastanka Republike Srpske, ali aktuelni saziv republičkog parlamenta ostaće upamćen kao rekordan. U ovom mandatu pokleknuli i neki okorjeli opozicionari, poput Dragana Čavića i Obrena Petrovića i stali rame uz rame sa onima koje su do juče najžešće kritikovali, a za njima su pošli i lokalni odbori. Međutim, upisani su oni koji su iz vlasti prešli u redove opozicije.
Pozicije u Narodnoj skupštini, u kojoj ima mjesta za 83 narodna tribuna, nakon posljednjih opštih izbora izborilo je ukupno sedam stranaka, dok ih danas ima deset, uz značajan broj poslanika koji su se priključili nekom poslaničkom klubu ili djeluju samostalno nakon “raskida” sa matičnim jatom koje im je donijelo tu važnu funkciju.
Šaranje
Broj parlamentarnih stranaka je povećan zahvaljujući cijepanju postojećih te su tako iz DNS-a nastali i DEMOS i NPS, a zbog podjela u socijalistima nastala je SPS. Takvi i slični partijski potresi i neslaganje sa stranačkim vrhovima dovelo je do turbulencija na političkoj sceni, a time i u NSRS.
Najviše poslanika okrenulo je leđa SDS-u i DNS-u, a političke karijere su nastavili pod sloganima na koje su, mahom, bacali drvlje i kamenje. Neki su čak uspjeli da promijene politički dres ne jednom, nego i dva, tri puta. Poslanici Savo Vulić, Goran Selak i Maksim Skoko su u skupštinu ušli, sa liste SP-a, a danas su u SPS-u na čijem je čelu upravo Selak, Dragan Galić je preko kompenzacijske liste, kao PDP-ovac, uspio postati narodni poslanik 2018, a sada je u NPS-u Darka Banjca.
Nedeljko Čubrilović, Spomenka Stevanović, Spomenko Stojanović i Milan Dakić su mandat obezbijedili na listama DNS-a, a nedugo poslije izborne noći postali su funkcioneri novoosnovanog DEMOS-a, dok je NDP ušao u NSRS kao opoziciona stranka, ali su se priključili vlasti.
Nedeljko Čubrilović, Spomenka Stevanović, Spomenko Stojanović i Milan Dakić su mandat obezbijedili na listama DNS-a, a nedugo poslije izborne noći postali su funkcioneri novoosnovanog DEMOS-a, dok je NDP ušao u NSRS kao opoziciona stranka, ali su se priključili vlasti.
Dio SDS-ovaca novu bazu našao je, između ostalog, u SNSD-u, US-u i u Selakovim socijalistima, a SNSD-u se priključio Mijo Perkunić, koji je bio na listi Zajedno za BiH. Zanimljiv je slučaj Milana Tubina koji je mandat u Narodnoj skupštini Republike Srpske osvojio kao kadar SDS-a, pa prešao kod Selaka, a na kraju se skrasio u socijalistima Petra Đokića. U skorijoj političkoj i poslaničkoj karijeri “šarali” su Slavko Gligorić i Budimir Balaban, a turbulencija je bilo i kod Đokića. Najupečatljiviji primjer je Andrea Dorić. Ona je mandat osvojila kao kadar SP-a, pa je prešla u SPS, da bi se ponovo vratila u redove partije sa kojoj je započela mandat.
Upravo ovakvih događaja samo u ovom skupštinskom mandatu, mnogi bez dlake na jeziku naglašavaju da su izbori izgubili svrhu, a da je, nažalost, Narodna skupština kao najviše i ključno republičko zakonodavno tijelo najbolji dokaz za to, a ujedno i najveći gubitnik političke trgovine zarad ličnih interesa, uprkos tome što oni koji su došli na listu “preletača” tvrde da su povukli ispravan potez.
Pogubna praksa
Stručnjaci, ali i dio birača u Srpskoj, poslije scena koje su im servirane tokom protekle gotovo četiri godine naglašavaju da one jasno pokazuju da je politika izgubila svaki smisao kada se govori o borbi za nacionalne interese, a postala samo servis za ostvarivanje lične koristi. Dio preletača se, ipak, kako ne kriju, nada u kratko pamćenje dijela birača i zaokupljenost mukom koju donosi svakodnevica, a i dalje tvrde da su napravili dobar potez te da u strankama kojima su se priključili mogu da, zapravo, urade više i da ispune data obećanja.
Doktor političkih nauka i profesor na banjalučkom Univerzitetu Vlade Simović za “Glas Srpske” je naglasio da je svaki upisani prelazak iz jedne u drugu partiju ili sa jedne na drugu skupštinsku stranu imao različite motive te ih je nemoguće postaviti u jedan generalni okvir zbog kojeg tako olako posežu za tim.
Ipak, ne može se, kako je istakao, zanemariti činjenica da je zaista veliki broj poslanika prešao iz jedne stranke u drugu tokom ovog skupštinskog saziva, ali podsjeća da je takvih slučajeva bilo i u ranijim mandatima.
– Motivi su, svakako, različiti. Kod dijela političara u pozadini je bilo ideološko i programsko neslaganje sa bazičnom strankom, što nije bilo rijetkost, ali više je dominirao lični motiv, odnosno sukobljavanje sa stranačkim bazama ili konkretnije sa predsjednicima tadašnjih partija ili ostalima u vrhu – istakao je Simović.
Takvi procesi su, pojašnjava, veoma problematični u jednom društvu koje bi trebalo demokratski da se konsoliduje.
– Konsolidacija demokratije, između ostalog, podrazumijeva stvaranje jednog stabilnog i funkcionalnog parlamenta. Ako on nije takav i ako u njemu postoji ovakvo nešto, onda možemo slobodno reći da ni demokratija u cjelini nije ništa bolja od parlamenta koji je njen izraz. Parlament i ponašanje parlamentaraca u njemu su, ništa drugo, nego ogledalo društva u kojem živimo. Ako je suditi prema mnogim postupcima dijela poslanika, onda zaista ne možemo govoriti o razvijenoj parlamentarnoj kulturi koja je osnova za potpuni razvoj demokratije i političke stabilnosti u jednom prostoru – istakao je Simović.
Političko prelijetanje u posljednjih osam godina u Srpskoj postala je konstanta na koju se gotovo više niko i ne obazire, od samih “preletača”, do medija, a na kraju krajeva i birača. Gotovo trećina poslanika u Narodnoj skupštini Republike Srpske danas, uz ime i prezime, nema isti partijski logo kao 2018. godine što je, prema riječima sagovornika “Glasa” nepobitan dokaz da se politika svela samo na ispunjavanje ličnih želja i ambicija dok je priča o nacionalnim interesima bačena na koljena
Građani, podsjeća, imaju mogućnost na izborima glasati ne samo za stranke, nego i pojedince na kandidatskim listama.
– Oni bi trebalo da, ipak, razviju jedan nivo političke pismenosti i da se malo više edukuju i prate političke procese, dosljednost ili ne onih koji su politički kandidati, te da na bazi toga definišu svoj izbor. Ne samo kada je u pitanju stranka, nego i pojedinačni kandidati. To je jedini način da se u parlament dovedu ljudi koji su daleko dosljedniji i odgovorniji kako bismo imali ozbiljniju skupštinu – istakao je Simović.
Za političke partije kaže da imaju jednu definiciju koja sadrži četiri elementa, a interes jeste jedan od njih.
– Ljudi se interesno uvezuju u udruženja, nevladine organizacije i partije. Nije sporno da postoje interesi, ali iznad interesa koji su partikularni i pojedinačni moraju da budu viši, nacionalni interesi. Kada dođemo u tu fazu političke zrelosti, da opšte bude važnije od pojedinačnog, onda ćemo moći da govorimo o jednom dobrom i stabilnom društvu – zaključio je Simović.
Politikolog Ljubinko Jović podvlači da je ovaj saziv jasno pokazao da je republički parlament izgubio legitimitet jer je više od 20 poslanika promijenilo partijske dresove i poslaničke klubove.
– Više nema nikakvog smisla govoriti o tome da su građani izabrali svoje predstavnike u Narodnoj skupštini Republike Srpske. To je jedan veliki problem jer skupštine, u svakom političkom sistemu, predstavljaju odraz volje građana i legitimitet za donošenje političkih odluka dobijaju od njih. To sve govori da živimo u veoma nestabilnom političkom sistemu i to se odražava i na ostale sisteme, od Vlade do gradova i opština – kazao je Jović.
Smatra da ideologije više ne postoje kao i da uopšte više ne utiču na poslanike u kojoj će stranci ili poslaničkom klubu biti.
– Jedino zbog čega se neko više bavi politikom jeste lični ili kolektivni interes, a s obzirom na to da kolektivni interes gotovo nikome više nije bitan, ostaje samo onaj lični. Potvrđuje se da se politika samo svela na taj lični interes pojedinaca kojima je svejedno kako će se zvati stranka u kojoj su. Bitno je da samo ostvare taj svoj lični interes, a više nije važno da li će to biti u ovoj ili onoj stranci – istakao je Jović.
Iz mnogih stranačkih centrala u posljednje vrijeme bilo je poruka da je jedini način da bude uspostavljena zdrava, demokratska borba da mandati pripadaju političkim partijama jer ne bi bilo “bježanja” i, ali o zatvorenim listama, u okviru razgovora o izmjenama Izbornog zakona BiH, nikada nije bilo govora.
Izborni zakon
Jedan od načina za drugačiju sliku u Narodnoj skupštini jeste, prema ocjeni Vlade Simovića i promjena Izbornog zakona.
– Ipak, vidjeli smo da se i oko toga vodila velika politička borba i da su mnogi prijedlozi koji su dolazili iz akademske zajednice i političara nisu usvojeni.
Trebalo bi povećati izborni prag na pet odsto i da umjesto Sent-Lagijeve bude uvedena Dontova formula i budu ukinuti kompenzacioni mandati, jer se pokazalo da je ogroman broj onih koji idu iz stranke u stranku zapravo poslanici koji su u parlament ušli sa tih lista – naglasio je Simović.
Korupcija
Na ove pojave, kao svojevrsnu političku korupciju, ukazano je u posljednjem objavljenom izvještaju monitoringa rada Narodne skupštine, objavljenom od strane Centara civilnih inicijativa (CCI). Riječ je o analizi o radu u prvom kvartalu 2019. godine.
– Demokratska nezrelost, neprincipijelnost političkih subjekata, konforizam, koncentrisanje na uskostranačke i lične interese aktera na političkoj sceni, umjesto na interese građana, korupcija, nejaka kritička javnost, u postizbornom periodu u RS ponovo su, naime, doveli do brojnih promjena stranačke pripadnosti poslanika, pa i orijentacije čitavih partija stranaka njihovim prelaskom iz opozicije u okrilje vlasti. Kuriozitet je da je ovaj put, osim u opozicionoj SDS, do potresa došlo i u stranci koja je već mandatima lojalni član vladajuće koalicije – DNS-u, a i da se jedna članica opozicionog saveza, kompletno priklonila vlasti – navedeno je u prvom postizbornom dokumentu.