S ciljem vraćanja BiH na izvorne dejtonske principe, a na kojima, prema tvrdnjama iz republičkog vrha, jedino može i da opstane, jedna od ideja koja je plasirana u javni prostor ovih dana je i da na nivou Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija (UN) počnu otvoreni razgovori o eventualnom izboru novog visokog predstavnika koji bi tokom mandata mogao samo da sanja o takozvanim bonskim ovlašćenjima čijom upotrebom su dosadašnji čelnici OHR-a napravili ustavni haos i provlačili cijelu BiH iz krize u krizu.
Tu ideju je na vidjelo iznio predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik dodajući da se radi na tome da Kristijan Šmit bude izbačen iz BiH i da se poništi sve što je uradio.
Zvanična Banjaluka ne priznaje njemačkog diplomatu za legitimnog visokog predstavnika jer iza njegovog imena nema relevantne rezolucije Savjeta bezbjednosti UN kao u slučajevima prethodnika na toj poziciji.
– Mislim da će se ka tome ići da se dođe do novog lica koje ne bi imalo bonska ovlašćenja i da bi onda doveli nekoga ko bi to mogao da koordinira i da se Šmit skloni iz BiH i da prestanu da nas zamajavaju – rekao je Dodik pri povratku iz Moskve za RTRS.
Pravni zastupnik Republike Srpske Lazar Stjepanović za “Glas” kaže da su u posljednjih gotovo 30 godina takozvana bonska ovlašćenja maksimalno zloupotrijebljena od strane visokih predstavnika.
– Kada ih pročitate, jasno je da ne daju nikakva pravna ovlašćenja visokom predstavniku da može zaista da mijenja zakone i Ustav, da na kraju krajeva suspenduje taj akt kao u FBiH. Mi nismo imali nikakav mehanizam da se tome odupremo jer su pod podrškom Amerike, Velike Britanije i ostalih zapadnih sila mogli da funkcionišu tako, ali ako ćemo stvari gledati sa pravne strane, ta ovlašćenja nikada nisu davala visokim predstavnicima da mogu mijenjati zakone, a upravo su to radili – rekao je Stjepanović.
Srpska, kaže, i posljednjim idejama vodi ka tome da se stvari vrate u okvire Dejtona, a jedan od njih je i Aneks deset koji se tiče mandata OHR-a.
Republika Srpska, od dolaska Šmita u BiH, upozorava da on nema legalitet da se predstavlja kao visoki predstavnik te da taj stav dijele Rusija i Kina u Savjetu bezbjednosti UN. Šmitova pojava se dodatno našla na udaru kada je, pozivajući se na uveliko sporna bonska ovlašćenja, nametnuo izmjene zakona kojima je kao krivično djelo uveo nepoštovanje njegovih odluka, a na osnovu tih odredaba je i započeo sudski proces protiv Dodika u Sudu BiH.
Vlada Srpske je u posljednjem izvještaju Savjetu bezbjednosti UN u oktobru prošle godine upozorila da “njemački političar u penziji po imenu Kristijan Šmit, bez pravnog osnova i uz flagrantno kršenje Ustava BiH, nastavlja da prisvaja vlast”.
– Šmitova vladavina podriva vladavinu prava, uz očigledno narušavanje ustavnog poretka BiH, koji nalaže da se zakoni donose u posebnom demokratskom postupku. Niko, čak ni predstavnik koji bi bio legitiman, nema pravo da donosi zakone u BiH putem odluke. Aneksom 10 Dejtonskog sporazuma, kao jedinim izvorom njegovih pravnih ovlašćenja, visokom predstavniku nije dato ništa ni nalik na pravo da odlukama donosi zakone – piše u izvještaju Vlade.
OHR je, naime, sastavni dio BiH od njenih novih temelja, udarenih u Dejtonu 21. novembra 1995, a potpisanih 14. decembra te godine u Parizu. U tom sporazumu je definisana uloga visokog predstavnika, ali su kasnije došla i takozvana bonska ovlašćenja.
U Londonu je 8. i 9. decembra 1995. zasjedala Konferencija za sprovođenje mira s ciljem da mobiliše međunarodnu zajednicu. Jedan od zaključaka bio je formiranje Savjeta za sprovođenje mira te je određeno da Upravni odbor čine predstavnici Kanade, Francuske, Njemačke, Italije, Japana, Rusije, Ujedinjenog Kraljevstva, SAD, Predsjedništva EU, Evropske komisije i Organizacije islamske konferencije, a pod predsjedništvom visokog predstavnika.
Savjet se na ministarskom nivou sastao još pet puta. Najpoznatija je Bonska konferencija u decembru 1997, gdje su doneseni zaključci koji se tiču visokog predstavnika, odnosno ta bonska ovlašćenja koja su koristili da donose amandmane na ustave, zakone, smjenjuju funkcionere i zabranjuju im učešće na izborima, oduzimaju prava i lična dokumenta bez prava na žalbu.
Visoki predstavnik je, piše u Informaciji o neustavnoj transformaciji dejtonske strukture BiH i uticaju na položaj i prava Republike Srpske, koja je usvojena u republičkom parlamentu još krajem 2019, institucija koju su strane potpisnice Aneksa 10 Dejtona, među kojima i Srpska, ovlastile da djeluje kao koordinator međunarodnih aktivnosti u pogledu civilnih aspekata sporazuma i pomaže stranama u njihovim naporima.
– Taj aneks definiše striktno ograničen mandat na osnovu kojeg visoki predstavnik ima ovlašćenje da učestvuje u tim aktivnostima i da “prati”, “održava tijesan kontakt sa stranama”, “pomaže”, “učestvuje na sastancima” i “izvještava”. Međutim, od 1997. visoki predstavnik prisvaja, bez ikakvog pravnog obrazloženja, “bonska ovlašćenja” na osnovu kojih vlada i kažnjava putem odluka, čime uveliko prekoračuje mandat koji mu je dat Dejtonom i prenebregava cijeli demokratski sistem utvrđen Ustavom BiH – navedeno je u dokumentu.
Smetnja i za EU
Lazar Stjepanović, s druge strane, smatra da visoki predstavnik, sa ili bez bonskih ovlašćenja, ako se nastavi priča o evropskom putu BiH, ne može da opstane.
– Ta kancelarija će morati biti zatvorena jer nijedna evropska država ne funkcioniše na taj način, sa nekim takvim tijelom unutar sebe – ocijenio je Stjepanović.