Beograd je od okupatora u Prvom svjetskom ratu oslobođen na današnji dan, 1. novembra 1918. godine. To je bila kruna herojskog oslobodilačkog pregnuća Srbije u Velikom ratu, uz pripajanje novooslobođenih, do tada austrougarskih teritorija, čije se stanovništvo opredijelilo za priključenje Srbiji, posebno Vojvodine.
Tri godine pod okupacijom
Pod okupacijom se Beograd nalazio od oktobra 1915. do prvog dana novembra 1918, više od tri godine.
Nakon što su srpski ratnici, poslije proboja Solunskog fronta sredinom septembra, nastavili munjevito oslobađanje otadžbine, kulminacija je bilo oslobođenje prestonice koja je tako herojski branjena septembra i oktobra 1915. godine, da su i sami okupatori, po naređenju feldmaršala fon Makenzena, srpskim braniocima podigli spomenik.
Zemlja iscrpljena ratovima
Srbija, koja je u ratu bila s kratkim pauzama od 1912. godine i početka Prvog balkanskog rata, u vrijeme oslobođenja 1918. bila je većim dijelom razorena, sa ogromnim gubicima — čak 28 odsto populacije, pri čemu je stradao najzdraviji i najvitalniji muški element u najboljim godinama.
Razoreni Beograd bez struje i vode
Razoreni Beograd tih dana bio je žrtva dodatnog talasa pljačke od strane austronjemačkih trupa u povlačenju.
Infrastruktura je već godinama bila uništena: grad je bio bez struje, čak i bez snabdijevanja vodom, a doprema namirnica za tada malobrojno stanovništvo bila je obustavljena.
Procjenjuje se da je tada u gradu, koji se tokom 1914. i 1915. nalazio na samoj liniji fronta, živjelo tek oko desetine predratnog stanovništva — svega oko 10.000 ljudi, umjesto nekadašnjih 90.000.
Srpski prodor iznenadio saveznike
Saveznici su bili iznenađeni brzinom kojom su Srbi, u roku od samo 45 dana i pod stalnim borbama, od Solunskog fronta stigli do Beograda.
Posljedica je bilo povlačenje iz rata i kapitulacija — prvo Bugarske, potom Turske, a onda 3. novembra i Austrougarske, kada su srpske snage oslobodile otadžbinu i izbile na njene granice.
Osvjetlana uloga vojvode Bojovića
Beograd je 1918. godine oslobodila Prva armija, pod zapovjedništvom vojvode Petra Bojovića.
U grad je 1. novembra 1918. prvi stupio Sedmi pješadijski puk, određen za tu čast, jer su njegovi vojnici bili pretežno porijeklom iz Beograda.
Bez artiljerije – da se sačuva grad
Istovremeno su se povlačile ostatke njemačkih i austrougarskih trupa, koje su prilikom povlačenja minirale most preko Save kako bi usporile prodor oslobodilaca.
Srpske snage su izbjegle upotrebu artiljerije tokom ulaska u grad, kako bi spriječile dodatna razaranja već razorene prestonice.
Oslobodioci na Kalemegdanu
Oko 11 časova dio ratnika Dunavske divizije probio se kroz središte grada do beogradske tvrđave — Kalemegdana, dok su u grad istovremeno prodrle jedinice Dunavske, Drinske i Moravske divizije.
U ranim popodnevnim satima pripadnici Dunavske i Moravske divizije kontrolisali su područja Vračara, Topčiderskog brda i Čukarice.
Bez svečanosti – narod i vojska iscrpljeni
Građani su sa oduševljenjem dočekali oslobodioce, ali velikih, svečanih, zvaničnih manifestacija nije bilo.
Opšti premor, iznurenost stanovništva i vojske, kao i svijest da je, uprkos oslobođenju Kraljevine Srbije, predstojao nastavak borbi radi oslobođenja sunarodnika u raspadajućoj Austrougarskoj, odložili su slavlje.
Deset godina kasnije – prva velika proslava
Postojala je svijest da, iako je oslobođenje Beograda imalo izuzetan simbolički značaj, vojne aktivnosti nisu još bile okončane.
Prava, službena proslava organizovana je tek 1928. godine, na desetogodišnjicu proboja Solunskog fronta, kada je priređen veliki vojni defile.
Prestonica nove države
Grad Beograd, prestonica novoosnovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, proglašene 1. decembra 1918. godine, u novoj državi je doživio veliki poljet — obnovu i izgradnju brojnih reprezentativnih zdanja, postupno izrastajući u pravu, modernu prestonicu međuratnog perioda.
