Eksploziju koja se dogodila 28. avgusta 1995. godine ispred pijace Markale u Sarajevu, kada su poginule 43 osobe, a 84 ranjene, izazvala je mina statički aktivirana na licu mjesta ili bačena sa krova, a ne artiljerijska granata ispaljena sa srpskih položaja, izjavila je vještak za balistiku vatreno i hladno oružje Zorica Subotić.
Ovaj događaj poznat kao “Markale dva” poslužio je kao povod za masovne napade NATO-a na Republiku Srpsku.
Subotićeva napominje da su “Markale dva” posljednji u nizu od devet incidenata tokom rata u Sarajevu u kojima su stradale veće grupe civila.
– Zajedničko za sve ove incidente je da su projektili imali neverovatnu preciznost i eksplozije su uvek bile na mestu u čijoj blizini je bilo najviše ljudi – kaže Subotićeva, koja je kao ekspert svjedočila na suđenjima u Haškom tribunalu i, zajedno sa stručnjakom za oružje i vojnu opremu Miletom Poparićem, autor je ekspertske analize u slučaju Markala jedan i dva.
Na zahtjev Haškog tribunala, Subotićeva i Poparić su u predmetima protiv generala Ratka Mladića i prvog predsjednika Republike Srpske Radovana Karadžića uradili vještačenje i analizu ovog incidenta.
Kako ističe, u analizi su koristili dokazni materijal haškog tužilaštva – nalaze istrage istražnog tima Centra bezbjednosti Sarajevo, kojima su se priključili pripadnici Unprofora, a nešto kasnije i pripadnici Četvrtog fracuskog bataljona Unprofora, koji su sproveli svoju istragu.
Osim njih, svoju istragu sproveli su i pripadnici obavještajnog odjeljenja Unprofora.
– Svi ovi istražitelji utvrdili su da je ispred tržnice eksplodirala minobacačka mina kalibra 120 milimetara, ali se njihovi nalazi razlikuju drastično u pogledu pravca doleta. Obaveštajci Unprofora tvrdili su da je projektil doleteo po pravcu 220 do 240 stepeni u odnosu na sever, što otprilike odgovara stvarnom razmeštaju minobacača Vojske Republike Srpske u rejonu selaMiljevići – kaže Subotićeva.
Kako navodi Subotićeva, pripadnici Četvrtog fracuskog bataljona izmjerili su pomoću mjerne trake i busole ugao od 157,5 stepeni, a u izvještaju su ga zaokružili na 160 stepeni.
Subotićeva ističe da je istražni tim Centra bezbjednosti i Unprofora utvrdio da jepravac doleta 170 stepeni u odnosu na sjever, a da nisu pružili nijedan jedini dokaz na osnovu kojeg su to utvrdili.
– Obaveštajci Unprofora objasnili su kasnije da je mina verovatno udarila u zgradu i da je zbog toga promenila pravac, ali na zgradi nije pronađen nijedan trag koji bi ukazivao na tako nešto – kaže Subotićeva.
Kada je riječ o tvrdnjama o pravcu od 160 stepeni, Subotićeva ističe da taj pravac prelazi preko najvrletnijih dijelova Trebevića i nelogično je da bi neko vukao minobacač po takvom terenu.
Kako podsjeća, po objavljivanju ovih rezultata, ruski pukovnik Andrej Demurenko je sa svojim vojnicima obišao sve moguće lokacije na pravcu 170 stepeni i nije našao nijedno mjesto na kojem bi bilo tragova postavljanja minobacača 120 milimetara.
– General Mladić je tražio od komandanta Unprofora generala Rupreta Smita da se i predstavnici Vojske Republike Srpske uključe u istragu, što je on odbio, a na svedočenju u Tribunalu je objasnio da bi to usporilo akciju, to jest bombardovanje srpskih položaja – rekla je Subotićeva.
Ona ističe da je veliki problem istražiteljima u dokazivanju da je mina ispaljena sa srpskih položaja bila činjenica da niko nije registrovao ni ispaljenje, ni prelet mine.
– U vreme ovog događaja, oko Sarajeva je bila postavljena veoma sofisticirana oprema za registrovanje ispaljivanja i preleta projektila. Tu su bili radari `Simbelajn` i sistem `HALO` koji se sastojao od niza detektora zvuka i svaki prelet mine bi bio registrovan. Pored ovog, bile su i osmatračnice vojnih posmarača UN (UMNO) – kaže Subotićeva.
Vojni posmatrači UMNO kategorički su tvrdili u svom dnevnom izvještaju, a kasnije i na svjedočenju u Hagu, navodi Subotićeva, da nisu čuli ispaljenje mine ni prelet, a njihova osmatračnica je bila veoma blizu pravcu pokojem je navodno doletjela mina.
Ona kaže da su operateri na radarima tvrdili da su radari bili uključeni, da su ispravni i da bi morali da registruju minu ispaljenu sa Trebevića – major Erik Blekli obišao je sve jedinice sistema za detekciju zvuka “HALO” i nijedna jedinica nije registrovala nikakav kareakterističan zvuk preleta ili ispaljenja projektila.
– Sve ove izveštaje objedinio je komandant Unprofora general Rupret Smit u dokumentu koji je nazvan `Sveobuhvatni izveštaj` i na osnovu njega je odobreno bombardovanje položaja Vojske Republike Srpske – navodi Subotićeva.
Kako ističe, general Smit je činjenicu da radari nisu registrovali prelet projektila u svom izvještaju objasnio tako što je tvrdio da se projektil podvukao ispod radarskog snopa.
– Odbrana je ovo vrlo iscrpno i dokumentovano osporila. Da je tako kako general Smit objašnjava, mina ne bi pala ni blizu tržnice. Činjenicu da sistem za detekciju zvuka `HALO` nije ništa registrovao nije mogao da objasni, pa to nije ni pomenuo u `Sveobuhvatnom izveštaju` – kaže Subotićeva.
Ona navodi da su vojni posmatrači UN kategorički tvrdili da nisu ništa čuli, pa su takav izvještaj poslali pretpostavljenoj komandi, koja je pravila objedinjene dnevne izvještaje.
Međutim, u dnevnom izvještaju za 28. avgust 1995. godine, koji je dio “Sveobuhvatnog izvještaja” Rupreta Smita, navedeno je da je sa kote Barjak, za koju su date precizne koordinate, ispaljen minobacački projektil 120 milimetara koji je eksplodirao u Ulici Mula Mustafe Bašeskije /ispred Markala/.
Subotićeva kaže da je na pitanje kako je to moguće, pukovnik Andrej Demurenko objasnio u sudnici Tribunala da ti dnevni izvještaji vrlo često nisu sadržavali ono što su posmatrači slali u svojim izvještajima.
– Ovu činjenicu da se u dnevnom izveštaju navodi lokacija sa koje je ispaljena mina, Rupret Smit, a i sudska veća u Hagu su potpuno zanemarili. Zašto? Zato što se ovako ta kota Barjak nalazi na severoistoku u okolini Hreše, po pravcu približno 70 stepeni u odnosu na sever, a postoji i kota Barjak u rejonu sela Miljevići koja je u odnosu na tržnicu po pravcu 210 stepeni u odnosu na sever – rekla je Subotićeva.
Kako objašnjava, obavještajci Unprofora su odmah saopštili da je mina doletjela po pravcu 220 do 240 stepeni u odnosu na sjever, a u rejonu ove kote, prema mapama takozvane Armije BiH, nalazili su se minobacači 120 milimetara Vojske Republike Srpske.
– Samo na osnovu rečenog, jasno je da nema nijednog dokaza da je mina ispaljena sa položaja Vojske Republike Srpske, a uz ovo, odbrana je predočila još mnogo dokaza koje Tužilaštvo nije nijednom rečju osporilo, a koje isključuju da je mina ispaljena sa položaja Vojske Republike Srpske – navela je Subotićeva.