Na aerodromu Mahovljani kod Banje Luke i dalje mirno stoje petnaestak vojnih aviona koji su nekada pripadali Vojsci Republike Srpske. Letjelice tipa Orao, Galeb G-4 i Jastreb već godinama ne lete, a prema svemu sudeći – nikada više ni neće. Umjesto da krstare nebom kao nekada, najvjerovatniji kraj ovih aviona biće u rezalištu metala, kao otpisana vojna imovina bez funkcije i tržišta.
Prema podacima Ministarstva odbrane Bosne i Hercegovine, svi avioni fiksnih krila stacionirani u Mahovljanima su još od 2009. godine formalno proglašeni viškom. U skladu s tadašnjim rješenjem i kasnijom odlukom iz 2022. godine, njihova sudbina sada zavisi isključivo od odluka na najvišem nivou, odnosno od Predsjedništva BiH.
Tehnički mogući, ali politički i finansijski neisplativi
Vojni analitičar iz Beograda, Aleksandar Radić, za Nezavisne novine pojašnjava da bi tehnički bilo moguće restaurirati ove avione, ali da su šanse da ponovo polete „skromne do nikakve“.
– U najboljem slučaju, mogli bi završiti u muzejima ili kod privatnih kolekcionara. Među njima, najviše interesovanja ima za G-4 Galeb, rekao je Radić.
Avioni se nalaze u zaštićenim hangarima, što ih je sačuvalo od propadanja, ali njihova revitalizacija bi bila izrazito skupa. Kao primjer navodi situaciju iz Crne Gore, gdje se za jedan Galeb G-4 tražilo čak milion eura, što je više od cijene kompletnog remonta.
– Na kraju su jedan avion ustupili Sloveniji u zamjenu za stare topove za počasne paljbe, dodaje Radić.
Banjalučki avioni mlađi od aktivnih u drugim zemljama
Zanimljivo je da su avioni u Banjaluci mlađi i manje korišteni od nekih letjelica koje se i dalje koriste u Srbiji, pa čak i u SAD-u. Ipak, zbog političkih okolnosti i nedostatka interesa, njihovo ponovno korišćenje ostaje samo teorijska mogućnost.
Nakon osnivanja Oružanih snaga BiH, usvojen je princip po kojem se višak vojne opreme može prodati, a prihod se dijeli – 80% ide entitetu, a 20% vojsci. Srbija je u jednom periodu pokazivala interes za avione iz Mahovljana, posebno za Orlove, ali je taj proces zaustavljen. Jedan od razloga je i neuspješna modernizacija tog tipa aviona u Srbiji.
Spas u rukama kolekcionara?
U globalnim okvirima, ovakvi avioni najčešće završavaju u hangarima bogatih kolekcionara, koji ih čuvaju kao dio svoje privatne vojne zbirke.
– Da bi se spasio bar jedan avion, mora se pojaviti kolekcionar sa ozbiljnim sredstvima i željom da investira u restauraciju, zaključuje Radić.
Avioni Vojske Republike Srpske, koji su nekada bili simbol snage i suvereniteta, sada tiho iščekuju svoju sudbinu. Da li će ih zauvijek progutati zaborav i staro gvožđe, ili će se neko od njih možda naći u muzejskoj vitrini – ostaje da se vidi.
